Đường dài và xa

(1) Nguyễn Thị Kiêm

Mình biết cái tên Nguyễn Thị Kiêm qua một bài giảng của cô Bùi Trân Phượng về phong trào nữ-quyền thời đầu thế kỷ 20. Không chỉ ấn tượng với ‘profile’ siêu ngầu, chuyện diễn thuyết khắp nơi cho phụ nữ của cô Kiêm lúc đó mà còn về nguyên quán Gò Công như một đồng hương đồng khói.

Mình đi tìm thơ của cô Kiêm (cũng là Nguyễn Thị Manh Manh) để đọc.

Viếng Phòng Vắng là một trong số chục bài hiếm hoi, được đăng trên Phụ Nữ Tân Văn số Xuân 1933. Mấy câu này làm nao lòng quá:

“Hò hẹn kiếp sau

lại tìm nhau.

Có đặng nào?

Dầu có tin

nàng sẽ tái sinh

ở vũ trụ nào?”

Khi người phụ nữ những năm 1930s còn chưa thể tách mình ra khỏi những trách nhiệm nặng hủ tục, thì có một nàng đang nghĩ tới tái sinh trong tình yêu tự do ở một vũ trụ nào, và còn làm thơ bằng chữ Quốc ngữ nữa…

Từ năm 17 tuổi, cô Kiêm vừa dạy học, vừa viết báo, cổ vũ mạnh mẽ cho nữ quyền qua các bài viết và diễn thuyết dọc Nam tới Bắc. Cô cũng là người phụ nữ đầu tiên diễn thuyết tại Hội Khuyến học Sài Gòn, gây tiếng vang lớn khi công khai ủng hộ Thơ mới và “xin ngang hàng với đàn ông, xin được đồng một phẩm giá làm người trong xã hội”.

Giờ ngẫm lại mới thấy, hồi cấp 3 mình luôn nhắc tên Phan Khôi khi viết về sự khởi đầu phong trào Thơ mới nhưng chưa bao giờ nghĩ tới tên của một nhà thơ nữ cùng thời, cũng khởi đầu sự ủng hộ phong trào Thơ mới vậy.

(2) Tú Mỡ

Tú Mỡ là một nhà thơ chuyên dòng khôi hài và trào phúng, chuyên nhạo thói dở ở đời.

Ông được xếp vào dòng nghệ sỹ cấp tiến, tự do tư tưởng, nhưng cũng chính ông phê phán và chỉ trích cô Kiêm, không chỉ một lần mà vài ba lần trên mặt báo.

Khi đọc được bài MỘT NGÀY ông chỉ thẳng cô Kiêm “sự thực của một bà tân-nhân-vật”, mình đặt tiếp câu hỏi:

Thế nào là cấp tiến?

Thế nào tiến bộ?

Thế nào là tự do?

Mình không thất vọng về Tú Mỡ, cũng không thay đổi cái nhìn gì về ông, ai cũng có nhiều góc để nhìn vì là con người thôi.

Mình cảm ơn ông cho mình thấy một sự thực mà tới giờ vẫn đúng, có lẽ một số thứ đã mang tính hệ thống, hoặc đụng tới quyền lợi sinh ra vốn sẵn (như giới, nguồn gốc…) thì sẽ khó để nhìn, khó để cảm thông, khó để lật lại?

Hôm nay, 2025, nhìn thấy danh sách dàn lãnh đạo cấp cao sau khi sáp nhập tỉnh là 100% nam giới, thú thật mình có hơi chạnh lòng.

Tự thấy đường dài và xa.

Phiên Nghiên

CA, 7.2025